vorige - index - volgende
1988, Koninginnenhoofd 1, Wilhelminakade Rotterdam.

Het zicht vanuit het hoofdkantoor van de Holland Amerika Lijn over de Maas met aan de overkant de Euromast.

Kunstcollectief HAL

René, die met Daniël in De Fabriek nog meewerkte aan het avondvullende programma dat voor de Berlijnse studenten werd georganiseerd, heeft een baantje als beveiliger op de filmset van Theo van Gogh’s speelfilm LOOS (1989). Hij draait het komende weekend op de Wilhelminakade en in de H.A.L. zijn laatste dagen. René zal na de nachtopnames anderen binnenlaten om het gebouw, het voormalige hoofdkantoor van de Holland Amerika Lijn, te laten kraken. Ze moesten de beveiliging aan het begin van de pier zien te omzeilen en dat kon door op de aankomsthal te klimmen die deels al buiten het beveiligde terrein te bereiken was. Over de halve bogen van de karakteristieke hal aan de Maaskant liepen ze dan door naar de loodsen waar van Gogh z’n decors en rekwisieten bewaarde.

Zoot en Marie zijn er zaterdagnacht met Broedske, zijn broer en diens vriendin José en nog een paar mensen in getrokken. Claudio en ik kwamen er de volgende dag naartoe en zijn meteen gebleven. Zoot haalt er meer kunstenaars bij.
Ralph van Winkel, Ben Zegers, Allard Budding, Zoot Derks en Marie-Louise Nabben, Broedske Derks en José Brouwer en dan Claudio en ik zijn allemaal min of meer in de kunstsector bezig. Spijker is de enige onder ons die hier in Rotterdam is geboren en getogen. Hij zwerft doorgaans, maar heeft ook ruimte in de H.A.L. Zijn naam liet hij met een hamer in zijn oor slaan, vandaar. Aan één oog blind dus hij miste diepte, letterlijk en figuurlijk.
Als er aan het begin van de maand geen uitkering op z’n rekening bijgeschreven was, gaf Spijker op geheel eigen wijze uiting aan zijn teleurstelling. Vloekend liep hij dan de bank uit en zocht buiten eerst naar een baksteen of een tegel. Dan deed hij de deur van de bank weer open om zich naar alle bezoekers die zich dicht bij de ingang bevonden vriendelijk te excuseren en te waarschuwen voor wat komen ging. Terug buiten gooit hij de baksteen van een aantal meter afstand naar het bankfiliaal. Het is geen glas en de baksteen stuitert terug het Binnenwegplein op, waarna hij de handeling nog een keer herhaald en de bezoekers bijkans een hartberoerte bezorgd. Maar dan was hij het ook meteen kwijt, snap je? Er hoefde voor hem geen slachtoffers te vallen, maar die agressie moet er gewoon ff uit.

Of we op die laatste draaidagen van Theo niet zichtbaar in beeld wilden komen.
Natuurlijk, we blijven allemaal netjes op de achtergrond en verlaten zelfs het pand als ze de hoofdingang en begane grond nodig hebben voor nachtopnames. Renée Fokker die Anna speelt en Tom Jansen als de gereputeerde strafpleiter Loos, lopen rond en wij staan bij de opnames op afstand toe te kijken tot alles weer vrij gegeven word. De hele benedenverdieping van het pand mysterieus mooi uitgelicht.
De volgende ochtend als we opstaan en naar de directievertrekken aan de voorkant lopen waar we ontbijten, zien we dat nog niet de hele film ploeg is verdwenen. Beneden op de kade liggen dood gemoedereerd, drie leeuwen op een bedje van stro. Die gasten uit Blijdorp hadden ook nog een rolletje, maar ik ben niet zo’n held als Bart en blijf nog even lekker binnen.
(Op vakantie in Wageningen wilde Bart zich in Ouwehands Dierenpark eens verhouden tot een leeuw. Bep, Dirk en ik liepen door maar hij bleef nog even voor de liggende leeuw staan. Ik draaide me om, om te kijken waar die bleef, stond ie met zijn handen op z’n rug neer te kijken op de gekooide koning van de jungle. Langzaam zag ik Bart voorover buigen alsof ie met zijn hoofd tegen het hek wilde leunen, maar als door de bliksem getroffen, sprong de leeuw in nog geen seconde overeind en stond luid brullend op zijn achterpoten, languit tegenover Bart. Het hele laantje schrok zich wezenloos en iedereen zag de leeuw boven de twee meter van Bart uitkomen. Bij mij viel net als bij de rest de mond open, Bart stond vastgenageld aan de grond. Bep en Dirk hebben er niets van gemerkt.)

De grote loodsen naast het hoofdkantoor liggen vol met spullen die de decorbouwers en setdesigners, Ben van Os en Jan Roelfs hebben achtergelaten. Alles voor een leuke aankleding van een kamer hebben we er vandaan; lampen, kasten, dressoirs, koffers, kisten, kamerschermen, ziekenhuisbedden/nachtkastjes inclusief papegaai en injectiespuiten. Alle benodigdheden ook voor een film over de tweede wereldoorlog, maar daar beginnen we niet aan. Toen de hele filmcrew was vertrokken, kwamen we erachter dat ook de grote, statige kroonluchters uit de kelders waren verdwenen. Om onze kas te spekken, verpatsen wij zelf twee grote glaspanelen van Andries Copier. (Copier kwam ook van de Willem de Kooning Academie, 1920/1925) Aan twee antiek homo’s: ze droegen allebei jeans met knopen en degene die met het geld over de brug kwam had al zijn knopen openstaan, z’n leuter viel er bijna uit. En maar afdingen, begonnen bij 900, voor 500 gulden kregen ze het mee van Zoot.

“De Kop van Zuid” zal de komende tijd grondig onderhanden genomen worden om het centrum van Rotterdam en Rotterdam-Zuid beter op elkaar aan te laten sluiten. De Wilhelminakade is nu nog vol in bedrijf. Er leggen nog geregeld schepen aan die ijzererts, staal, aluminium en nootmuskaat op de kades achterlaten. Met regenachtig weer liep je door de grote plassen met nootmuskaatdrab en na een jaar in nootmuskaatlucht te hebben gewoond was ik er voorgoed van genezen.
Maar alle bedrijvigheid zal snel verhuizen naar de nieuwe Maasvlakte en Riek Bakker met Teun Koolhaas zijn verantwoordelijk voor de herontwikkeling van het gebied. Er gaat een nieuwe oeververbinding met zuid komen, waardoor Smit-Tak ook zal moeten verhuizen. De karakteristieke Tak liften zullen niet meer aan de Maaskade 'De Boompjes' te zien zijn. Maar voor ze aan de Erasmusbrug zullen beginnen komt eerst de nieuwe tweede van Briennenoordbrug hier binnenkort langs varen op weg naar z’n plek, om die andere van Briennenoordbrug te ontlasten. Het gevaarte komt vlak langs de H.A.L. over de Maas drijven om verderop onder de hef door te gaan. De brug op het ponton is voor deze gelegenheid helemaal verlicht met allemaal arbeiders die erop mee varen.
Nu is het nog een vooroorlogse bedoeling hier op de kade en in het hoofdkantoor is natuurlijk niets, geen gas, geen water of elektriciteit. Water mogen we tappen bij het Poortgebouw, jerrycans vol. Douchen mogen we in de gelegenheden die er voor havenarbeiders ook nog zijn aan het begin van de kade.

Zicht op Wilhelminakade vanuit het hoofdkantoor van de H.A.L. met links de halfronde daken van de aankomsthal,
in de achtergrond kun je nog vaag de contouren zien van het Poortgebouw.

Op de eerste etage van het hoofdkantoor bevinden zich alle directiekamers. Zeven vertrekken met elk een grote haard. De grootste daarvan, waar ik met Claudio in terecht kom heeft er zelfs twee. In één daarvan hadden we een rattenval geïnstalleerd, die al snel dichtklapte met als gevolg een rat die het uitschreeuwde van de pijn. Alleen zijn achterlijf was onder de klem vast komen te zitten. Als er dieren uit hun lijden verlost moeten worden laten ze het aan mij over en ik probeer de rat met één ferme trap te doden. Maar hij leeft nog en heeft zelfs een stukje uit mijn zool gebeten. De tweede stamp is dodelijk. De haarden zijn de goedkoopste manier om het warm te krijgen hier. Iedereen gebruikt ze. Ik schaf voor Claudio en mij nu ook een zakwarmer aan, zo’n ding waar je Zippo vloeistof in doet waarna die een paar uur warmte uitstraalt. Zo'n zelfde als de vissers die ik aan het strand van Noordwijk zag toen ik met Bart en ome Arie op stap was.

Contactafdruk: Voor de monumentale deur van ons directievertrek.

Een verdieping hoger bevinden zich alle kantoor units, daar slopen we de verlaagde plafonds uit om op te stoken. We gebruiken gasflessen om te kunnen koken. Bij de dichtstbijzijnde toiletten plaatsen we grote olievaten die we vullen met water uit de Maas. Als we één van de eerste avonden daar merken dat de kade vol in bedrijf is, willen we gaan wandelen met z’n allen. Door de mist ziet al die bedrijvigheid er geheimzinnig uit. Er wordt aluminium op de kade gezet. Maar we krijgen al snel te horen dat we hier niet mogen lopen als er gelost word. En foto’s maken werd al helemaal niet op prijs gesteld.

Broodjes aluminium.

Jan raad ons aan voor een stichting te gaan en helpt ons met het oprichten van het Cultureel Initiatief Holland Amerika Lijn, CIHAL is een feit.
Ze kunnen dan grote plannen hebben voor de kop van zuid, als wij er dan al met een cultureel centrum zitten, is het belangrijkste wat een buurt nodig heeft al aanwezig. We rijden met alle bewoners naar een notaris in Amsterdam.

Contactafdruk: Zicht op skyline Rotterdam vanaf dak hoofdkantoor.

Het jongerenprogramma VPRO’s Firma Onrust komt eind februari langs met een cameraploeg. Sybrand Niessen, toen nog met een lange bos krullen en in militaire outfit, blijkt de regisseur. Die presenteert nu “Tijd voor Max” met Martine van Os. Ach ja, een diepte interview werd het natuurlijk niet, maar hij wilde die knul met een dansstudio voor z’n camera. Mij dus, met m’n uitgeslapen kop. Er werd televisie gemaakt, dus hier en daar wat vraag en antwoord shots met Rotterdam en de H.A.L. als decor. Ze kwamen in de ochtend en reden na twaalven alweer lekker naar het centrum om te gaan kroegen. Claudio en ik wilden ook naar het centrum en kregen een lift van Sybrand. Die heeft me vervolgens de hele weg proberen te versieren. Ga ff mee wat drinken joh, etc. etc. Zoveel heb je toch niet te doen?
5 maart 1989 gaan we met een deel van de bewoners met de trein naar Utrecht. We zijn namelijk ook nog uitgenodigd bij de tv-opnames, waar we het in een quiz vol vragen over de kunstwereld, opnemen tegen een groep kunstenaars uit Amsterdam. Als we op Hoog Catharijne in Utrecht uitstappen en op de tram wachten, haalt Spijker een slagroomtaart uit een prullenbak en ons feest begint al voor we de studio’s bereiken.
Bram van Splunteren is presentator van het programma. Urban Dance Squad UDS (Mental Floss For The Globe) treedt er op en My Bloody Valentine (Feed Me  With Your Kiss). Het was een beetje een chaotische dag en de quiz verloren we. Alle deelnemers kreeg een T-shirt van het programma mee. Leuke ervaring.

Zoot gaat bezig met een film voor een festival in Amsterdam. Mij vraagt hij voor wat foto’s die tussen de filmscènes zullen worden gemonteerd. Een film met kritiek op de leegstand en moeilijke omstandigheden van kunstenaars in Nederland. Het is koud die dag, maar ik heb er wel wat mooie schimmige foto’s aan overgehouden. “Fuck de megalomane nieuwbouwplannen van de stad!” Dat doe ik op de foto. Een vitrine met daarin een maquette van hoe de Kop van Zuid eruit moet gaan zien. Op de ene foto warm ik me nog aan het vuur in de haard. Op de andere foto “pak” ik de vitrine.

Alles voor de kunst...
Foto's: Zoot Derks winter 1988.
 

In andere scènes werd veel vernield. Claudio en Richard in een act als verlopen travestieten. Schilderwerk van Zoot zelf. Ik heb het eindresultaat nooit helemaal gezien. De film werd getoond op een festival op het Berlage Plein in Amsterdam. Daar was ik niet bij want ik zat in Lisse, maar de ontvangst bij vertoning was anders dan ze hadden verwacht. De film bleek voor sommige te extreem en te gewelddadig. Boze en geschokte lesbo’s kwamen de apparatuur vernielen en lynchten zowat Zoot en z’n gevolg. Ze moesten het Berlage Plein ontvluchten om aan de massa te ontkomen.

Schilderij Zoot, bovenste verdieping H.A.L.

Ton Rijnsburger, dezelfde advocaat die ook onze belangen behartigde in De Fabriek, krijgt de rechter niet zover dat hij ons gelijk geeft en hij verplicht ons de H.A.L. te verlaten. De omstandigheden worden er niet beter op. We blijven illegaal, dus verstoken van de meest elementaire levensbehoeften; Gas, licht en water. Post komt hier wel aan, de postbode moet de hele pier afrijden om het bij ons in de bus te doen. Maar het is een onbegonnen zaak om ook nog de studio te gaan opbouwen.
Jan probeert ondertussen te achterhalen of er nog een groep mensen binnen de H.A.L. is die gemotiveerd genoeg blijkt om nog iets van de plannen te verwezenlijken. Een vaste kern was er al snel niet meer en de meesten vertrokken gedemotiveerd na de tegenvallende uitspraak van de rechter.
Tijdens de Architectuur Biënnale in Rotterdam wordt ook de Wilhelminakade met de aankomsthal van de Holland Amerika Lijn, opgenomen in de route van bezienswaardige locaties. Zoot nodigt kunstenaars uit iets in de H.A.L. te komen doen, waarmee ook het hoofdkantoor van de Holland Amerika Lijn te bezichtigen is. Joep van Lieshout maakte toen zijn Dommelsch bierkratten bouwsels. Die waren ook zijn sponsor.

       
v.l.n.r.: Kop en schotel van de N.A.S.M. de Nederlandsche Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij. Drie directiekluizen. Sleutelkast met sleutels van de kluizen.

s.s. Statendam, Postcard voor en achterkant, "It's good to be on a well-run ship"

Van geweld geniet ik niet, maar dat is nu bijna onvermijdelijk. Ik ben nu ik me zo bedreigd voel, toch niet zo vreedzaam als ik dacht. De spanning is ook niet te houden. Alles beneden is zo goed en zo kwaad als het ging, gebarricadeerd. Sylvester komt zo terug met z’n knokploegje om de hele boel over te nemen. Sylvester heeft zich in laten palmen door Joffa, een Marokkaan die er zijn beroep van heeft gemaakt om alle “vintage” troep die hij in z’n winkel op de binnenweg verkoopt, uit panden te slopen en te jatten. Als er een pand bewoont is door krakers en/of zwervers, dan komt hij eerst met een knokploeg langs om ze het pand uit te slaan, zodat hij het daarna kan strippen. Kraakpand “De Villa” aan het eind van de Hudsonstraat in Delfshaven met uitzicht op het Witteveen gebouw, heeft hij hiervoor al gestript en onleefbaar gemaakt, daar wil niemand meer wonen. Nu zijn wij aan de beurt. Sylvester woont hier nog maar net, maar kreeg van de rest te weinig steun voor zijn Koffieshop-/Pannenkoekenhuis-plannen boven op het dak. Hij keerde zich daarop meteen tegen de bewoners en dreigde met een “paleisrevolutie”. Nu staat hij stoer naast de knul die als intrigant met commerciële bedoelingen menig woongroep in Rotterdam tegen elkaar uitspeelt, teneinde de boel te kunnen overnemen. Wij kunnen na de verloren rechtszaak enkel onze eigen spullen beschermen met de mensen die nog niet vertrokken zijn. Tegen drie uur in de middag horen we ze aankomen en om het pand heen lopen naar de voordeur.
Het is maar een groepje van vijf mensen: verrader (Silly) Vester, een punker met z’n vriendin, die wel eens in het restaurant van de Fabriek kwamen eten. Maar die hingen er een beetje bij en deden verder niets. Die Joffa jongen dan en nog iemand. Wij gaan de barricades beneden bij de voordeur bekijken en ik maak me klaar om iemand op z’n bek te gaan slaan. De voordeur houdt het goed en ze lopen verder, waarop wij ons boven terugtrekken. Het duurt niet lang voor we merken dat ze toch ergens een ingang aan de achterkant hebben geforceerd. Het is ook zo’n groot pand.
Voor we er erg in hebben staan ze ineens met z’n vijven in de directievertrekken. Sylvester rent meteen naar de telefoon, slaat hem stuk op de grond en sloopt de aansluiting zodat we geen politie kunnen bellen. Als Claudio de boel bij elkaar wil brengen om te “praten” wordt hij meteen aangevallen door Joffa die een vuistslag uitdeelt en ze raken in gevecht. Claudio heeft op judo gezeten maar in paniek spring ik ertussen en haal de twee uit elkaar. Het moment van praten waren we al voorbij. Claudio naar de tandarts voor de tand die er net niet uitgeslagen was. Het wordt tijd dat we vertrekken.
Martin, uit De Fabriek, had ons laten weten dat er naast waar hij nu woont, een pand antikraak wordt aangeboden in Middelland en we verhuizen naar de Porcellisstraat. We moeten nu afscheid nemen van veel spullen omdat we kleiner gaan wonen. De laatste dagen is de puinhoop hier in de H.A.L. alleen maar gegroeid. Bijna iedereen is vertrokken. Hier en daar nog een zwerver en een dakloze, maar de wc’s worden niet meer schoongemaakt. Bij een rondje door het pand zie ik op de bovenste etage in een toilet de hele pot bewegen. Het was niet de pot, maar wat eruit kwam. Duizenden maden die er uit krioelden tot op de grond.
Claudio en ik hebben de laatste weken elke Spa-fles die we leeg dronken, ook weer vol geplast. Toen we er vertrokken lieten we 20 volgezeken Spa-flessen op de openhaardschouw achter.

Foto links: Maaskade, aankomsthal met kranen. Links in de achtergrond hoofd Noordereiland een taklift van SmitTak. Iets verder spoorbrug de Hef.
Met de komst van de Erasmusbrug verdwenen de Takliften uit het centrum van de stad.
Foto rechts en hieronder: Alle bedrijvigheid verplaatst zich richting 2de maasvlakte, pier word opgeruimd en kranen tot schroot geknipt.

vorige - index - volgende