|
VPRO / dutch broadcast org :
a glorious accident in usa
Wim Kayzer verovert Amerika
"De laatste keer dat goden en stervelingen op zo'n hoog niveau
keuvelden,
zo'n productief samengaan van geesten,
was bij het huwelijksdiner van Cadmus en Harmonia, waarna er
een alfabet uitgevonden moest worden om
de geschiedenis van de smart te schrijven."
Dat schreef John Leonard van New York
Magazine
na het bekijken van
"Een schitterend ongeluk",
de documentaire serie
van Wim Kayzer.
"Een schitterend ongeluk" is van 12 t/m 19 juni
in Amerika uitgezonden door WNET, oftewel Channel 13 in New York.
Het lijkt inmiddels
waarschijnlijk dat de
serie binnenkort
in heel Noord-Amerika te zien zal zijn.
Gertjan Wallinga volgde Wim Kayzer op een trip naar de VS
op uitnodiging van WNET en verzamelde reacties op de uitzending.
In het vliegtuig overhandigt Wim Kayzer me het
persbericht waarin
"A Glorious Accident"
wordt aangekondigd: 27 pagina''s tekst. Het lijkt meer
op een persnovelle. "Geen televisieprogramma heeft ooit zoveel
belangrijke vragen gesteld en tegelijkertijd zoveel conventies doorbroken
als Een schitterend ongeluk."
"Deze serie zal de kijkers nieuwe ideeën geven over wat televisie is en
hoe televisie hun denken kan beïnvloeden."
In het persbericht wordt "Een schitterend ongeluk" op één lijn gesteld
met series zoals Joseph Campbell and the power of myth, Frederick
Wisemans film Near death en Shoah van Claude Lanzman.
"Laten we er maar een pilsje op nemen", reageert Kayzer. "Ze
proberen
me ergens van te overtuigen waar ik zelf nooit in heb geloofd."
Stephen Jay
Gould schreef Kayzer, daags na de uitzending in Nederland,
dat hij stinkend jaloers was op een continent waar een serie als deze kon
worden uitgezonden. Hij achtte de kans dat "Een schitterend ongeluk"
ooit in de VS uitgezonden zou worden denkbeeldig.
Kayzer: "Ik was het helemaal met hem eens. Maar achteraf blijkt juist
Goulds `contingency'-filosofie geheel te zijn bevestigd." Op een
televisiebeurs in Cannes sprak Treacy Shafer van NOS-sales Bruce
Mundt (hoofd programmering van WNET) aan met de woorden: "Wat je
verder ook doet, je gaat nu tien minuten lang zitten voor iets bijzonders."
Mundt bleef gefascineerd drie kwartier kijken. Kayzer: "Had Treacy die
dag hoofdpijn gehad, dan was er vermoedelijk niets gebeurd. Dat soort
contingentie is even vermakelijk als relativerend. Gould schreef me later
dat hij verbaasd was dat ik de mogelijkheden veel beter had overzien dan
hij. Maar ik overzag niks."
"Een schitterend ongeluk" is televisie van de
hoogste kwaliteit" schrijft
Harry Chancey Jr., vice-president van WNET, in het persbericht. "Het is
een feest voor de geest en de ziel. "WNET zal de serie 53 uur uitzenden
binnen èn week. Elke avond één aflevering op primetime, een herhaling
rond middernacht en tenslotte een marathonuitzending op zondag, vanaf
zeven uur `s morgens tot na middernacht. "Niemand in New York mag
kunnen zeggen dat hij geen kans had om de serie te zien", zegt Roz Kay,
de persvoorlichter van WNET.
Eind `93 maakte Chancey bekend aan het personeel van WNET dat
"Een schitterend ongeluk" aangekocht was, dat de serie in één week drie keer
uitgezonden ging worden en dat hij ervan overtuigd was dat het een groot
succes zou worden. De reactie van de medewerkers was sceptisch:
"Sure, Harry. If you say so..."
Inmiddels wordt zijn enthousiasme door vrijwel iedereen gedeeld.
Producer Cathy Twohill: "Ik heb twee maanden lang gewaakt en geslapen
met de serie, en ik heb er geen moment spijt van."
Heel tactisch heeft men tot Kayzer in New York aankomt verzwegen dat
er kleine onderbrekingen ingevoegd zullen worden in "Een schitterend
ongeluk". Kayzer vreest dat die de concentratie van de kijker zullen
breken, maar vooral dat in die adempauzes 'overbodige uitleg' zal worden
gegeven over waar de wetenschappers het over hebben.
Mundt stelt hem gerust. De onderbrekingen dienen voor ledenwerving, of
liever gezegd, om de kijkers de kans te geven van hun waardering blijk te
geven. "WNET is geen commercieel station. Wij moeten aan fundraising
doen omdat dat onze belangrijkste bron van inkomsten is. Bijna de helft
van ons budget is afkomstig van donateurs, bedrijven en stichtingen."
Kayzer
wordt op z'n tweede dag in New York geïnterviewd door George
Page, de bekende presentator van Nature en andere programma's, en de
Amerikaanse 'host' van "Een schitterend ongeluk".
Cathy Twohill heeft Kayzer verzocht om de vragen van Page steeds
binnen twee minuten te beantwoorden.
Kayzer: "Nu ervaren we de culturele kloof tussen Amerika en Nederland.
Ik kan geen one-liners als antwoorden geven. Zo zit ik niet in elkaar."
"Probeer dan een three-liner", antwoordt Page.
Het eerste antwoord van Kayzer duurt twee minuten en zeven seconden.
"Je hebt een two-liner geproduceerd", zegt Page.
"It's miraculous", roept Cathy.
"Maar wat heb ik eigenlijk gezegd?" vraagt Kayzer. Hoe verklaar je het
succes van de serie in Nederland, is de volgende vraag. Kayzer steekt
van wal en vergeet de one-liners. Hij vermoedt dat het succes zijdelings
dan wel heel direct verband houdt met de Zeitgeist en
niet alleen met de
serie op zichzelf.
"Europa valt uiteen. Oude vijanden uit de veilige,
overzichtelijke koude oorlog zijn verdwenen. Rusland staat op het punt
van instorten. De randstaten zijn een bron van etnische conflicten, alsof
we weer in de 18de eeuw zijn beland. Joegoslavië, waar we gezellig met
ons gezin vakantie gingen vieren (mooi land, heel aardige, rustige
mensen) is een graf. De sociale make-up van de Europese samenleving
is binnen één generatie volledig veranderd door de migrantenstromen.
Fragmentisering, ontideologisering... In die situatie keren mensen zich af
van de vulgaire buitenwereld. Ze sluiten de gordijnen en vragen zich
liever af hoe het met hun eigen bewustzijn zit, hun herinneringen, hun
eigen hoofd zogezegd, dan dat ze zich in de buitenwereld wagen waar
alles onvoorspelbaar lijkt te worden. Het is te koud buiten. Dat verklaart
een deel van het succes van de serie."
Als het interview beëindigd is, en Kayzer z'n tussenteksten voor de
serie in het Engels ingesproken heeft, spreekt Page het slotwoord van de
serie. "Wim Kayzer started with a handful of books and a head full of
questions. And he ended, not by answering any of those questions, but
by spreading them among those of us who watched A Glorious
Accident." Geen superlatieven dit keer, maar rustige overweging.
Kayzer luistert vanuit de regiekamer naar de opmerkelijk
nerveuze Page.
"Ik ben ooit begonnen bij de Groninger Gezinsbode, wist je dat? M'n
eerste interview was met dansleraar Bus. Ik herinner me de kop nog als
de dag van gisteren. OP MIJN DANSVLOER ZIJN VELE
HUWELIJKEN ONTSTAAN. Toen de krant van de persen rolde, heb ik
het eerste exemplaar van de band gerukt. Ik zag, las en voelde me koning
te rijk. Dat gevoel is nooit geëvenaard". "Ook nu niet?"
"Dat gevoel maak je maar één keer mee."
Terwijl we op WNET rondstappen, komt het bericht dat "Een schitterend
ongeluk" is aangekocht door Finland. Ook vanuit Zagreb wordt interesse
getoond. Vlak voor de burgeroorlog in Joegoslavië uitbrak, werd daar de
vorige serie van Kayzer (Nauwgezet en wanhopig) uitgezonden. Nu het
land één groot graf is geworden, wil men ook "Een schitterend ongeluk"
gaan uitzenden. Kayzer: "Een absurde situatie. Ik kan me er geen
voorstelling van maken." Blijkbaar is hij vergeten wat hij antwoordde op
de vraag van George Page waarom "Een schitterend ongeluk" zo'n
succes had.
Op de vrijdag voor de uitzending wacht iedereen op WNET
gespannen af.
De New York Times zal met een recensie van de serie komen. Is die
negatief, dan lijkt de serie gedoemd te mislukken. "Het Cyrano-effect",
noemt Kayzer het. Het tegendeel blijkt het geval. NYT-recensent
Walter Goodman heeft in een lang artikel alleen kritiek op WNET, en niet
op "Een schitterend ongeluk".
"Deze stoomcursus-benadering (de hele serie binnen een week
uitzenden), met onderbrekingen voor fundraising, doet het programma en
het onderwerp bepaald onrecht aan. De overwegingen die aan de orde
komen over de mens en de natuur hebben tijd nodig om uit te
kristalliseren; een week tussen de afleveringen zou gefascineerde kijkers
de kans hebben gegeven om wat voorbereidend of achteraf-leeswerk te
verrichten. Maar zulke intrigerende gesprekken zijn op televisie zo
zeldzaam, dat je niet op alle slakken zout moet leggen. (...) Aan het eind
bekent Dyson dat theorieën ons zelden helpen te begrijpen waarom
dingen werken zoals ze werken: "De wereld is veel vreemder dan we
denken." Dat is bijzonder toepasselijk: wie had kunnen voorspellen dat
televisie ons ooit een week vol prachtige gesprekken zou bieden?''
Andere recensies zijn zo mogelijk nog positiever. New York Magazine:
"Een bijna Wagneriaanse orgie van talking heads. (...) Snap, crackle, pop:
On A glorious Accident the elevator goes all the way to the top floor
where all the lights are on. Visit, please." In New York Newsday schrijft
Diane Werts: "Temperament is cruciaal in het tot leven brengen van deze
fascinerende gesprekken. De ideeën zijn op zichzelf al bijzonder, maar
pas als ze uitgesproken worden door de mensen die ze bedenken,
uitwerken en verdedigen, worden het levende organismen en personages
in een universeel drama dat respect afdwingt. Een televisiegebeurtenis
waar je je niet van kunt losrukken."
Elders in New York Newsday wordt de serie omschreven als "de meest
intrigerende serie die we dit jaar mogen verwachten".
Terwijl de uitzending van Kayzer met de paleontholoog Stephen
Jay
Gould voor de Nederlandse (wetenschaps)journalisten aanleiding was
tot heftige kritiek, blijken de reacties in New York precies omgekeerd.
Werts: "Kayzers interview met Stephen Jay Gould is zo'n hoogst
persoonlijke ontmoeting tussen ondervrager en onwillig slachtoffer dat
het de kijker meesleurt in een partijtje filosofisch armworstelen."
Natalie Angier van de New York Times: "Dat interview met Gould was
voor mij zo herkenbaar. Dat hij tweederde van Kayzers vragen in één
klap overboord zette. Ik zat met het zweet in m'n handen, maar ik heb er
toch hartgrondig om gelachen."
Page: "Geen Amerikaanse TV-journalist zou ooit zo'n interview
uitgezonden hebben. Dat durven ze niet. Maar ik vond het verfrissend en
zeer opwindend om te zien hoe Gould en Kayzer elkaar in de loop van de
aflevering toch wisten te vinden."
Te midden van alle positieve reacties lijkt
de maker paradoxaal genoeg
de enige die kanttekeningen plaatst: "Ik weet precies waar de zwakke
plekken zitten, maar als ik dat uitleg, roept men direct dat het helemaal
geen fundamentele misser was, maar juist een sublieme vondst. Ik krijg
wat van dat geëxalteerde enthousiasme hier. Dat absolutely
fabulous-gedoe rond een televisieserie. Maar zelfs als je 80% van dat
overdreven enthousiasme aftrekt, blijft er nog steeds enthousiasme over.
Dat is het vreemde. Er is geen zuinigheid in de reacties. Zo'n gevoel van:
dit wordt absoluut schitterend, en als het niet schitterend wordt, dan is
ook dat weer een schitterende uitdaging om over na te denken. Ik moet
snel terug, want dit werkt verslavend."
Na de tweede aflevering van `A glorious accident'' belt Bruce
Mundt met
Trix van Huystee, hoofd van NOS-sales en verantwoordelijk voor de
verkoop van het programma. "Tell Wim he's a hit", roept Mundt.
"Een schitterend ongeluk" blijkt tweemaal zoveel kijkers te trekken als
'Joseph Campbell and the power of myth', en de fundraising houdt
daarmee gelijke tred. Na de tweede aflevering bellen Amerikaanse
uitgevers ook met WNET om de rechten voor het boek van "Een schitterend
ongeluk" te bemachtigen.
Kayzers hoofd -terug in Nederland- staat er niet lang meer
naar. Het
valt niet mee om een levenslange intellectuele `Drang nach Osten'
ineens op te geven, maar bovendien begint de tijd te dringen voor zijn
nieuwe project over de herinnering (Vertrouwd en o zo vreemd), dat
begin 1995 op televisie moet komen. De beslommeringen rond de
uitzending van 'Een schitterend ongeluk' in Amerika hebben inmiddels
bijna een maand tijd opgeslokt, tijd die hij had gereserveerd voor het
tijdrovende proces van het monteren van zo'n tachtig uur ruw materiaal.
"How did A Glorious Accident end? With a bang or with a
whisper?",
vraagt Kayzer over de telefoon aan Bruce Mundt,
na de
marathonuitzending van 19 juni.
"With a bang", reageert Mundt onmiddellijk,
"De beste indicatie voor het succes is de fundraising. Wat
we binnenkrijgen aan donaties is onvergelijkbaar met welke serie ook.
Meer dan we hadden durven dromen."
"Dat was het dan voorlopig. Let's get back to business,"
zegt Kayzer,
"Je bent niet zo goed als je laatste programma,
maar zo slecht als je
volgende."
Gertjan Wallinga
schitterend gekerstend ?
|