ChatGPT-gesprek dat aan deze boekbespreking vooraf ging:

New chat, 05-10-2023/12:20

User: Heb je al iets vernomen over "Schok Effecten" van Wouter Kusters?

ChatGPT
Tot mijn kennisdatum in september 2021 was ik niet op de hoogte van een boek met de titel "Schok Effecten" geschreven door Wouter Kusters. Het is mogelijk dat het boek na die datum is uitgebracht, of dat het om een minder bekend werk gaat. Als je meer informatie hebt over het boek of specifieke vragen hebt, kan ik proberen je te helpen met wat ik wel weet.

User: Betekent dit, dat je alle informatie van na september 2021 nog geüpload moet krijgen?

ChatGPT
Ja, dat klopt. Mijn kennis is gebaseerd op gegevens en informatie die beschikbaar was tot en met september 2021. Ik heb geen toegang tot informatie die na die datum is gepubliceerd of geüpload. Als er nieuwe informatie, gebeurtenissen of ontwikkelingen zijn die na die datum hebben plaatsgevonden, ben ik daar niet van op de hoogte en kan ik er geen specifieke informatie over verstrekken. Het is belangrijk om te onthouden dat mijn kennis beperkt is tot wat beschikbaar was tot mijn kennisdatum.

User: Merci voor je eerlijkheid.

ChatGPT:
Graag gedaan! Als je nog andere vragen hebt of hulp nodig hebt bij iets anders, aarzel dan niet om te vragen. Ik ben hier om te helpen!

Free Research Preview.
ChatGPT may produce inaccurate information about people, places, or facts.
ChatGPT September 25 Version

User = Me
Daarom, vanwege de urgentie
voor het menselijk voortbestaan,
zelf maar aan de slag gegaan:

 

Wouter Kusters:

Schokeffecten
 Filosoferen in tijden van klimaatverandering


paginanummer<sup>
* = bronverwijzing

Een choquerend boek, waarvan de schrijver meermalen concludeert, dat het tot een blinde paniek kan leiden, maar dat de essentie van de reactie zal moeten liggen in de filosofische paniek.

In zijn inleiding stelt Kusters, dat het de verkeerde kant opgaat met de aarde en haar bewoners. Hij geeft een scala aan verklaringen en verhalen<10> die in dit boek aandacht krijgen met een vragenderwijs geformuleerde introductie:

Hij wil dit allemaal verkennen, maar zonder de lezer in angst of gevoel van zinloosheid te drijven. We moeten de symptomen echter wel goed inschatten.

Hij maakt daarbij de vergelijking met de grote tsunami uit 2006: De zee trok zich terug en de spelende kinderen liepen het water achterna tot de grote golf eraan kwam en ze geen tijd hadden om terug te keren. Hij noemt dit ‘de gapende leegte’ die ook kranten of nieuwsberichten kunnen achterlaten na de vermelding van een nieuwsitem<28>.
De sombere boodschappen dringen niet door het pantser van de alledaagsheid heen<29>.

Als we de analyses werkelijk serieus zouden nemen<30> zouden we alle CO2 uitstotende apparaten en activiteiten direct moeten opzeggen/beëindigen en streven naar minder mobilisering, energieverbruik en krimp in plaats van groei.

Wíj
zijn het probleem !

En hij geeft daarbij leuke voorbeelden om bij te dragen aan de oplossing daarvan.

Tussendoor geeft de filosoof beschouwingen over angst en waarheid en een kort historisch zicht op de ontwikkelingen die zijn voorgangers in het denken over mens en wereld hebben doorgemaakt met de daarbij veranderende paradigmawisselingen.

Zo brengt hij helderheid in de kleine waarheden van ‘de ware kennis’ en ‘de grote meeslepende waarheid’ van het ‘in waarheid leven’.
En dat alles uit ‘het Niets’ komt, acht hij met zijn collega Badiou geen probleem. Ook niet vanuit religieus perspectief, omdat ‘Niets’ simpelweg de inhoud van een lege verzameling is.<78>

En vanaf/vanuit dat Niets, dat zich door de Oerknal liet kennen, wat ik ook herken bij Kusters, is in feite alles in verval: “De wereld valt uit elkaar, het grote kosmisch harmonieuze evenwicht met een geborgen plaats voor de mens -al was dat nooit meer dan een droom- maakt plaats voor fragmentatie, radicale onzekerheid en een vruchteloos streven om zicht te krijgen op de nachtmerrie die zich als realiteit aandient.”<88>
Het merendeel van de mensheid heeft er weet van en handelt op diverse manieren, zij het niet altijd even adequaat. Een percentueel kleine, maar getalsmatig toch grote groep negeert het echter, leest er langs, of ontkent het glashard.
”Voor hen valt wel te beargumenteren”, stelt Kusters, “dat geestelijke vermogens zijn aangetast”<90>.

Daarbij geeft hij ook nog even aan, hoe je vanuit de filosofie gezien, met woede en frustratie zou kunnen omgaan. “Boos zijn op Shell”, waarbij verzoening niet altijd de juiste optie is. Maar benzineslangen doorsnijden of wegen blokkeren op zich ook niet nodig zijn.<91>

“In het diepst van het trauma liggen de verschrikkingen, maar van daaruit worden ook de mogelijkheden voorgebracht om een nieuwe wereld te scheppen. … Je moet het trauma eerst open breken.”<95>

Als we hier niet voldoende aandacht aan besteden, “verkennen we de mogelijkheden die de geest, het leven en het denken bieden onvoldoende.”<100> Dan kan angst leiden tot een vluchtreactie, wat Kusters doet denken aan ‘de tuinman en de dood’*, waarna hij klimaatangst een filosofisch kader geeft <112>.

Wie bang is voor de toekomst, kan zijn huidige bestaan bederven, waardoor werken aan een solidaire, betrokken wereldhouding stagneert. Wat dan resteert, is een ‘onoplosbare wanhoop over de toekomst”<145>.
Hij haalt wat collega’s aan die het begrip ‘collapsologie’ introduceren, dat hij omschrijft als: “leren leven met slecht nieuws en met de brutale en progressieve veranderingen die het aankondigt, om ons te helpen de moed en de kracht te vinden om er iets aan te doen dat ons verandert, of transformeert”<148>. Want de situatie is hopeloos. Hij citeert hierbij Jonathan Franzen die in 2019 schreef:

“Als je jonger bent dan 60, heb je een goede kans om getuige te zijn van de radicale destabilisatie van het leven op aarde”<155>.

Maar dan volgt vanaf de bodem van het uitzichtloze dal een hoopvolle ‘chute’:
“Aangezien ik dit boek geschreven heb en u het op dit moment leest, zijn u en ik beiden blijkbaar in staat, de paradoxale situatie te verdragen.
Als u tot hier bent gekomen, gelooft u dus in het kunnen stand houden. … Met een gerust gemoed kunt u verder lezen”<171>.

Om de kwestie te begrijpen vanuit een historische context, plaats Kusters de aardse natuurgeschiedenis in een etmaal:

Als klokslag 0:00 de prehistorie begint,
zou het eerste leven om 3:00 uur verschijnen.
Rond 16:00 uur ontstaat er zeeleven en
om 22:00 uur kruipt dat het land op.
Vanaf 23:00 uur zouden er 40 minuten lang dino’s
op aarde rondstampen;

tien seconden vóór middernacht verschijnt de mens en
éénhonderste van een seconde vóór het nu
flitst het kapitalisme op,
stijgt het gebruik van fossiele brandstof,
begint de opwarming van de aarde door de mens.<182>


De harmonische uniciteit waarin het natuurlijke leven zich in cycli heeft ontwikkeld en geëvolueerd is, dreigt nu door het menselijk gedrag ernstig verstoord te raken.

“Omgekeerd wordt ook duidelijk”, zegt Kusters, “dat door de snel veranderende oceanen en weersomstandigheden de menselijke samenlevingen op hun grondvesten schudden.
De aarde lijkt wel een levend wezen.".<187>

Hier komen de ecomodernisten Kusters betoog binnen.

Zij betogen volgens hun

Ecomodernist Manifesto*

Cruciaal in de gedachtegang van ecomodernisten is bovendien het geloof dat er een kantelpunt is waarop landen zo welvarend worden dat ze de impact van de mens op de natuur juist naar beneden kunnen brengen, ondanks verdere economische groei.

Kusters zegt over hen:

“Sommigen van de ondertekenaars zijn oprecht in hun bedoelingen….Maar sommige anderen … lijken een verborgen agenda en belangen te hebben, gezien hun relatie met de fossiele industrie…”
“Uiteindelijk is het ecomodernisme ….. niet meer dan een conservatieve ideologie … waarvan we moeten vrezen, dat de optimistische toon bij ieder verder opgewarmd jaar schriller zal klinken.”<217>

De explosie van de welvaart en de grenzeloze expansiedrift van de mens licht Kusters toe met de ideeën van collega’s als Descartes en Sloterdijk om zo “De mythe van Moore: Het grote verhaal van de mensheid die zichzelf vernietigt” een dimensie te geven.<236>
Hierdoor veranderen we “van passief slachtoffer … in een zelfwerkzame actor in de geschiedenis van maatschappelijke strijd en persoonlijke ontwikkeling."<237>

Is er nog hoop op verandering?

Kusters schetst 3 mogelijkheden:

  1. Bevestiging van de bijna-onmogelijkheid om iets te veranderen, wat kan leiden tot angst en traumatische verstarring
     

  2. Het kapitalisme is aan zijn grenzen gekomen.
    Volgende mogelijkheden: iets als de Franse revolutie of meer ‘boerenmarkten’ en coöperatieve samenwerkingsverbanden
     

  3. Is het niet de vroege, agrarische beschaving waar het al fout ging?
    Of nog verder weg, toen de mens zich distantieerde van het enkel natuurlijke en werktuigen en wapens begon te maken; een ontwikkeling die na 1450 sneller en sneller ging?
    En zo is de weg geplaveid voor het Antropoceen, volgens Wikipedia*: “De voorgestelde naam van het tijdperk waarin het Aardse klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit.”<239>


Kusters noemt het:

“..in de eerste plaats een kans om eindelijk eens serieus te gaan luisteren naar wat de antropologie ons leert over andere manieren om werelden te componeren…. Het zou kunnen zijn dat er buiten de poort niets is. Misschien moeten we … nog aanzienlijk groter denken, en omvat het de mensheid vanaf het moment dat deze op de savanne ging wonen, rechtop ging lopen, de duim zich kon vrijmaken om gereedschap te gebruiken en de tong om taal te gebruiken.<240>

Als het zo is dat daar al de kiemen lagen van de mislukking, dan heeft de focus op primitieve samenlevingen geen zin en zitten we met een algemener homo sapiens-probleem”<262>
Kusters sluit hier aan op Het Begin Van Alles, maar lijkt zich niet te realiseren dat ‘primitieve samenlevingen’ volgens Graeber & Wengrow een misleidend begrip is.

Ruim aandacht besteed Kusters aan het Ecofacisme*, dat als kernprobleem de omvang van de mensheid stelt en met maatregelen komt als:

In Hoofdstuk 9, ‘Monsters, Mensen, Machines’
komt al het kwade bij elkaar:
Wat de aarde in honderden miljoenen jaren verzameld heeft, lijkt de mens, in ‘n paar honderd jaar als een nooit-genoeg-monster, opgesoupeerd te hebben. “Wij zijn het monster, het monsterlijke zit in ons”.<296>
Met instemming citeert Kuster Nate Hagens*, die concludeert:

“De kwesties zijn complex, abstract, in de toekomst, bedreigend voor politici en ondernemers, moeilijk te beantwoorden, grotendeels genegeerd door leiders en deprimerend om over na te denken.”<298>

Zo overdenkt Kusters zelfs de mogelijkheid dat het schrijven en uitgeven van zijn boek mogelijk meer schade aanricht dan dat het gedragsverandering effect van zijn lezers zal opleveren.<302>
Hetzelfde kunnen wij met enige schroom ook beredeneren. Deze maand (december 2023) bestaat de website 25 jaar en ongetwijfeld hebben ook wij daarmee meer klimaatschade aangericht dan door gedragsverandering van onze bezoekers is gecompenseerd.


Binnen het haalbare schetst Kusters 5 varianten/effecten van de strijd met het ‘supermonster’, gevormd door de nietsontziende mensheid die technologisch, economisch, mentaal een gevaar is voor zijn eigen voortbestaan:

  1. Het supermonster is zo’n onlosmakelijk deel van ons alledaagse leven dat we ermee moeten leren omgaan.
     

  2. Hopelijk kunnen we met een andere technologie of veranderde sociale verhoudingen het supermonster van binnenuit veranderen.
     

  3. Nieuwe technologie kan wellicht de ernst van de crisis verminderen, maar tegelijkertijd de vrijheid van de mens algoritmisch aantasten.
     

  4. Kunstmatige Intelligentie gaat samenspannen met het superorganisme* om nieuwe technische levensvormen te bevorderen ten koste van het biologische leven van de mens.
     

  5. De emergentie van de superintelligentie heeft al lang plaatsgevonden, is dus al onderdeel van het supermonster en daarmee al als een ongrijpbare schaduw op de achtergrond aanwezig geweest.

“Met die laatste stap bevinden we ons in het grensgebied van filosofie, speculatie en mythologie.” Daarmee, zegt Kusters, aangekomen te zijn bij de thematiek van het laatste hoofdstuk “Omwentelingen”, over waanzin en nieuwe goden.<325>

Met Mensen, Machines, Methoden*
benaderen wij een alternatief om het ‘supermonster’ te onthutsen.

Toen we in mei 1968 op de Pedagogische Academie met een aantal jaargenoten Sociëteit Ante Portas begonnen, aanvankelijk bedoeld als een studie- en discussieclub met ‘De Oude Geleerde Man’ in Bennebroek als thuisbasis, ontstond al vrij snel de behoefte om de zorgen over de toekomst om te zetten in een concreet project:

“Leven nu…., en morgen?”

Zeven maanden later werd er door Werkgroep Noordwijkerhout een cyclus van vijf maandelijkse bijeenkomsten georganiseerd met financiële garantstelling door de gemeente.

De zorgen over de toekomst, vonden we, mochten niet tot angst of paniek leiden. Daarom luidde het motto:

“Een andere tijd vraagt een ander denken”

Maar veel van wat Kusters aanvoert onder “de explosie van de welvaart en de grenzeloze expansiedrift”, leefde al in die jaren. Het werd in 1969 ook nog ‘ns bevestigd door “Grenzen aan de Groei” van de Club van Rome.

In zijn laatste alinea’s haalt Kusters Clive (“oh shit, we are really in trouble”) Hamilton aan:

“..het menselijk heil moet worden gezocht en in praktijk gebracht op aarde door mensen die samen zelfbeheersing uitoefenen.”<345>

Wij noemden dit: “Inclusief Denken, een denken dat er vanuit gaat, dat het heil van ieder persoonlijk niet bevorderd kan worden zonder de ander of ten koste van de ander, maar alleen als de ene mens ook het heil van de ander nastreeft”.
Zelf eindigt Kusters met de aanbeveling dat alarmering vereist is,
“om deze sprong in čn over de afgrond van het niets te wagen. Het alarm zal duurzaam moeten inslijten….. De kern van een nieuw bestaan ligt in filosofische paniek.”

Hier neemt Kusters een route die zo vanzelfsprekend lijkt:

Je hebt een probleem, richt je tot de volwassen lezer en voert met hem een betoog dat leidt tot begrip en instemming:
“Daar moeten ‘we’ wat aan doen, richting politiek, wetenschap of samenleving”.

We vergeten vaak echter, dat veel volwassenen al zo ‘festgemauert’ in zichzelf zijn, dat ze een conclusie weliswaar nog kunnen onderschrijven, maar zelf niet veel verder komen dan een ingezonden brief of een nieuwe politieke partij. De oorzaak daarvan ligt volgens ons in een ver verleden.
Wěj denken, dat de kern voor een nieuw bestaan ligt in het VKA-handelen, Vom Kinde Aus. Het primair onderwijs kan er al mee beginnen en het vervolgonderwijs bouwt hier op voort.

Het vak wereldverkenning zou kunnen uitgaan van omgevingsverantwoordelijkheid; maatschappijleer kan gebaseerd zijn op Inclusief Denken, wat in een democratische samenleving vanzelfsprekend lijkt.

Als er daarnaast ook rekenkundige aandacht zou kunnen zijn voor administratief handelen, dan lijkt ons een “sprong in čn over de afgrond van het niets” voor de student van morgen mogelijk, zonder ingesleten alarm of filosofische paniek.


Manhattan Project 3.01
De wereld is bedoeld voor morgen
Niemand is schuldig aan zichzelf.

 
Bronnen

2023 Wouter Kusters
Schokeffecten, filosoferen in tijden van klimaatverandering
ISVW uitgevers Leusden ISBN 978-90-832623-3-8 NUR: 730

2023 Nieuw Sociaal Contract
https://www.volkskrant.nl/politiek/er-kleeft-wensdenken-aan-het-sociaal-contract-van-pieter-omtzigt~bb290925/

2023 Nate Hagens
Directeur van ISEOF, een organisatie gericht op het opleiden en voorbereiden van de samenleving op de komende culturele transitie. https://natehagens.com/  Met veel USA auteurs bedenker van begrippen als:
“Supermonster”, de nietsontziende mensheid die technologisch, economisch en mentaal een gevaar is voor zijn eigen voortbestaan
“Superorganisme”, het allesvernietigende onmenselijke, zich steeds verder ophogende kapitalistische en technologische systemen
“Superintelligentie”, kan door AI zowel het Monster als het Organisme onbereken- en onbehandelbaar maken

2015 18 wetenschappers
An Ecomodernist Manifesto, https://thebreakthrough.org

2015 Ecomodernisme voor beginners
een spoedcursus in een stroming die de groene beweging wil vernieuwen.
19 november 2015, Hidde Boersema, https://decorrespondent.nl/

2019 Het ecofacisme
https://www.oneworld.nl/klimaat/ecofascisme-als-klimaatangst-en-racisme-elkaar-omarmen/

1998 Manhattan Project 3.01
https://gaingate.com/coolbrain/cap06.htm

1992 Het Antropoceen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Antropoceen

1968 Club van Rome
https://www.groene.nl/artikel/over-de-grenzen-aan-de-groei

1968 Sociëteit Ante Portas / Werkgroep Noordwijkerhout
https://gaingate.com/q/vh/en_morgen/index.htm

1925 P.N. van Eyck
https://www.nederlandsepoezie.org/jl/1925/eyck_tuinman_en_de_dood.html
 

bijgewerkt op: 
05-dec-2023 17:06:00

Mailronde